Hoe krijg ik mensen in beweging?
Een familiecultuur
Het moet wel gezellig blijven
Een professionele cultuur: haalbare wens of utopie?
Welk gedrag hoort bij een
familiecultuur?
- Over elkaar praten (roddelen)
- Veel mopperen
- Conflicten sluimeren en escaleren maar worden niet uitgepraat
- De uitspraak ‘Ik voel me hier niet veilig’
- Pamperen
- Verantwoordelijkheden afschuiven en/of ontlopen
- Buitensluitingen
- Kenmerken van de Dramadriehoek: aanklaaggedrag, slachtoffergedrag, reddersgedrag
- Passief zijn
- Jezelf miskend voelen
- Emotioneel worden
- Gedrag voortkomend uit oud zeer
Voordat ik inga op wat jij als leidinggevende kunt doen om een familiecultuur te veranderen in een meer professionele cultuur ga ik ook dieper in op wat een professionele cultuur is en wat hem zo professioneel maakt.
De professionele cultuur
Eerst ook een veel gebruikte definitie van een professionele cultuur. In de literatuur zie je dat onder andere Galenkamp(2006) de volgende definitie van een professionele cultuur gebruikt. “In een professionele schoolcultuur leidt het gedrag van alle betrokkenen naar de doelen van de school en naar een toename van het welbevinden van iedereen. Dit komt leerkrachten, directie, leerlingen en ouders ten goede”.
Als ik, uitgaande van de hierboven al gebruikte eenvoudige definitie van cultuur, een professionele cultuur uitgebreider neer moet zetten dan is dat als volgt: Schoolcultuur is het (merendeels onbewuste) gedrag dat alle betrokkenen in de school met elkaar delen. We noemen de cultuur van de school uit ervaring professioneel wanneer aan vier criteria is voldaan:
1. Niets gaat boven de doelen van de school. Alle gedrag van alle betrokkenen staat in dienst van de doelen van de school.
2. Gedrag leidt tot een toename van het welbevinden van de persoon zelf;
3. Het gedrag leidt ook tot een toename van het welbevinden van anderen; directie, leerlingen, ouders en andere betrokkenen.
4. Wanneer gedrag afwijkt van deze drie regels vindt er een vriendelijke, doch aan duidelijkheid niets te wensen overlatende correctie plaats.
Als in een organisatie gedrag voldoet aan bovenstaande regels dan wordt er geïnvesteerd in de onderlinge relaties. Belangen van leerlingen en ouders maar ook van andere betrokkenen worden het meest gediend. Dit gedrag leidt tot een duurzame verbetering van de onderlinge relaties en tot een verandering in de school.
Je zult zien dat er een toename plaatsvindt van werkplezier, welbevinden en motivatie. Zowel bij leraren als directie en leerlingen. Leraren worden uitgedaagd om iedere dag weer het beste uit leerlingen te halen.
Welbevinden
In bovenstaande 4 punten zie je bij de punten 2 en 3 welbevinden staan. Ik ga er van uit dat iedereen wel eigen beelden heeft bij dit begrip. Toch ga ik in het kader van dit artikel wat dieper in op dit begrip.
Welbevinden lijkt op het eerste gezicht een wat vaag begrip. We hebben het over een soort van innerlijk gevoel. Maar vraag het aan iemand in school en hij of zij weet heel goed te omschrijven wat welbevinden is. Iedereen weet welke factoren het welbevinden van leraren of leerlingen doe toe- of afnemen. Denk bijvoorbeeld aan roddelen.
Wanneer dit zich in de cultuur van een school genesteld heeft, heeft iedereen er last van en (bijna) iedereen doet er tegelijkertijd aan mee. Resultaat: een afname van het welbevinden. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft de volgende definitie van welbevinden geformuleerd: ‘Welbevinden is een toestand waarin iemand zijn of haar eigen vaardigheden kan ontplooien en realiseren, kan omgaan met dagelijkse stressoren, productief en vruchtbaar kan werken en in staat is om bij te dragen aan de maatschappij’.
Om kinderen te laten groeien in welbevinden, help je ze door hen positieve ervaringen op te laten doen. Positief gedrag van de leerkracht leidt ook tot een toename van het welbevinden van de leerlingen.
Een professionele cultuur: haalbare wens of utopie?
Begrenzen van niet wenselijk gedrag
Het begrenzen van niet acceptabel gedrag is de belangrijkste factor in het opbouwen van een professionele schoolcultuur. Steevast is dat gedrag dat hetzij NIET leidt tot het doel van de school (leerlingen ondersteunen in hun ontwikkeling), hetzij NIET leidt tot toename van welbevinden.
Begrenzen doe je in contact. Met behoud van relatie, door goed onderscheid te maken tussen de mens en zijn gedrag. Geef bewust de dubbele boodschap af: jij bent welkom in deze school en sommige gedragsaspecten van jou zijn in de toekomst niet meer acceptabel.
Wanneer mensen niet bereid of in staat zijn hun gedrag te veranderen. Blijft er maar één mogelijkheid over: neem respectvol afscheid van hen.
Hoe zorg je voor een professionele schoolcultuur?
In een professionele schoolcultuur wordt iedere vorm van gedrag afgemeten aan de koers van de school.
Een professionele schoolcultuur begint bij een heldere formulering van de missie en de visie van de school. In schoolgidsen of andere plannen die ik regelmatig lees zie ik de visie en de missie vaak mooi omschreven staan. Toch is de visie en de missie meer dan een mooie zin in dit soort gidsen.Een visie en een missie gaan pas leven en functioneel worden als deze niet in een stoffige map verdwijnt maar in de school levend wordt gehouden.
Feitelijk moeten de visie en de missie in de hoofden en harten van iedereen die bij de school betrokken is zitten. Als dat het geval is kan er ook naar de visie en de missie gehandeld worden en kan gedrag er aan worden afgemeten. DE koers van de school wordt zichtbaar in het gedrag.
Hoort dit bij wat we willen?
In een professionele schoolcultuur wordt iedere vorm van handelen van alle betrokkenen gespiegeld aan de koers van de school die verwoord is in de visie en de missie. Worden door wat we doen of gaan doen onze doelen bereikt? Draagt het bij aan de koers? Dan doen we het! Zo niet? Dan stoppen we er onmiddellijk mee.
Ook het tweede en derde criterium van de professionele schoolcultuur komt hier in beeld. Draagt het handelen óók bij aan een toename van het welbevinden van jezelf en anderen? Zo ja, ga hiermee door! Zo nee: stop hiermee!
Ook al is nieuw, aanvaardbaar en prettig gedrag goed aan te leren, het gaat meestal niet vanzelf als er een familiecultuur aanwezig is op een school. Het vraagt training en coaching voor alle betrokkenen maar vaak startend met een directie. Het gaat om bewustwording van nieuw gedrag. Dan is een objectieve en meekijkende blik van buiten best handig
Vraag jezelf maar eens af als leidinggevende. Hoe sta je er nu voor? Wat is op jouw school het meest voorkomende gedrag en wat zijn de overheersende gedragspatronen? Leidt het gedrag en het handelen naar de doelen van de school en een toename van het welbevinden? Of juist niet? En om nog specifieker te zijn: hoe doe ik dat als leidinggevende zelf? Wat is mijn aandeel hierin?
Hoe start ik met een professionele cultuur?
Wat kun jij als leidinggevende doen om een professionele cultuur op gang te brengen? Hieronder vind je een paar voorbeelden zonder de pretentie volledig te zijn.
- Lesbezoeken structureel inplannen
- Elkaar heldere feedback geven;
- Eerlijk benoemen tegen een collega wat zijn gedrag met jou doet;
- Praten in ik-boodschappen en niet in wij-boodschappen;
- Elkaar echt gemeende complimenten geven;
Het belangrijkste in het opbouwen van een professionele schoolcultuur is en blijft het benoemen van het gedrag dat niet acceptabel of functioneel is. Meestal is hiervoor training van het team en coaching van de directie nodig.
Waarmee beginnen?
Een steeds terugkerende vraag voor scholen is waar ze het beste mee kunnen beginnen. Begin ik als leidinggevende met een visie-missietraject om goed zicht te krijgen op welk gedrag wel en niet acceptabel is in de school? Wil ik eerst de koers voor de komende jaren helder hebben?
Of begin ik met het opbouwen van een professionele omgangscultuur? Dat laatste heeft als nadeel dat gedrag en handelen niet afgemeten kan worden omdat het nog niet beschreven is zoals bij het eerste punt. Als leidinggevende kun je je afvragen of een visie-missietraject zinvol is als gedrag wat je ziet nog storend of niet functioneel is.
Dit gaat storen bij het formuleren van een visie en missie of zorgt ervoor dat mensen niet betrokken zijn. Dus ik zou eerst starten met werken aan een professionele omgangcultuur en daarna met het uitzetten van een heldere koers voor de komende jaren.
Een professionele cultuur: haalbare wens of utopie?
Wat zie jij als schoolleider in een professionele cultuur?
- Medewerkers praten met elkaar (in plaats van over elkaar)
- Elkaar aanspreken (met behoud van relatie) als storend gedrag wordt gezien
- Op constructieve wijze omgaan met conflicten, dus conflicten uitpraten
- De uitspraak: ‘Ik mag hier zijn wie ik ben’
- Het geven van opbouwende kritiek en het noemen van verbeterpunten (feedback)
- Verantwoordelijkheid nemen voor eigen gedrag en de effecten hiervan op anderen(dus niet externaliseren)
- Iedereen hoort erbij
- Grenzen aangeven, kwetsbaarheid tonen, elkaar ondersteunen
- Actief en proactief handelen
- Op gezonde wijze hanteren van gevoelens
- Gedrag passend in actuele situatie
Ik hoop dat het bovenstaande artikel jou helpt. Als dat al nodig is. Met de geboden tips en trics kun je vast zelf een begin maken. Wil je hulp bij dit traject of wil je eens vrijblijvend praten over jouw specifieke situatie? Dat kan natuurlijk. Vul dan bijgaand formulier in.
